Օգտակար տեղեկատվություն

Մելանոմա, ընդհանուր տեղեկատվություն, խորհուրդներ հիվանդներին

• 2018-06-07

Խաչիկ Մ. Խաչիկյան ^(1), Շուշանիկ Վ. Կարապետյան ⁽²⁾

Մելանոմա
 Ի՞ՆՉ Է ՄԵԼԱՆՈՄԱՆ

Մելանոման մելանոցիտային ծագման չարորակ նորագոյացություն է (մաշկի չարորակ նորագոյացություններից ամենավտանգավորը, որպես ինքնուրույն հիվանդություն առաջին անգամ նկարագրել է Ռենե Լաէննեկը 1806-ին), որը բնորոշվում է գունակագոյացնող բջիջների անվերահսկելի աճով։
Մելանոման մաշկի վրա ի հայտ է գալիս անսպասելիորեն կամ զարգանում է արդեն իսկ առկա գոյացությունների տեղում (չարորակ կազմափոխություն)։

ՀԱՄԱՃԱՐԱԿԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

Մաշկի չարորակ նորագոյացություններով (ՄՉՆ), ինչպես և մելանոմաներով հիվանդացությունը վերջին տասնամյակներում մշտապես աճում է (ուռուցքային ախտաբանության կառուցվածքում ՄՉՆ-ները առաջին տեղն են զբաղեցնում, ՌԴ-ում` մոտ 15%; յուրաքանչյուր տարի աշխարհում արձանագրվում է ՄՉՆ-ների մոտ 3 միլիոն առաջնակի դեպք, որոնցից 132.000-ը՝ մաշկի մելանոմա; ԱՄՆ-ում 1982-ի հետ համեմատ 2011-ին մելանոմաներով հիվանդացությունն աճել է մոտ 2 անգամ)։

Մելանոմաների քանակական աճի տեմպը

Մելանոմաները քանակապես աճում են բավական մեծ տեմպով (քանակական աճի տարեկան տեմպը 2,6-11,7% է` թոքի քաղցկեղից հետո ամենաբարձրը բոլոր չարորակ նորագոյացությունների մեջ)։

 Մելանոմաների տեսակարար կշռի աճ

Մելանոմայով հիվանդացության տեսակարար կշիռը ՄՉՆ-ների շարքում նույնպես աճում է։ Հանդիպման հաճախականությամբ մելանոման աշխարհում զբաղեցնում է 3-րդ (ՄՉՆ-ների մոտ 4%-ը), իսկ ըստ մահացության ցուցանիշի՝ 1-ին տեղը (ՄՉՆ-ներից ընդհանուր մահացության 80%-ը)։

 ՊԱՏՃԱՌԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆԸ
Մելանոմայի զարգացման ռիսկի գործոններ

• - ծագումնաբանական գործոններ,
• - իմունիտետի պակասուրդ (ՁԻԱՀ-ի, իմունասուպրեսիվ պատրաստուկների կիրառման անհրաժեշտության և այլն դեպքերում),
• - բնական անդրմանուշակագույն հավելուրդային ճառագայթներ (նպաստում են ոչ միայն մելանոմաների, այլև մաշկի այլ չարորակ նորագոյացությունների զարգացմանը),
• - արհեստական անդրմանուշակագույն հավելուրդային ճառագայթներ (մինչև 35 տարեկան հասակը սոլյարիումների հաճախակի այցելությունը 59%-ով ավելացնում է 45 և ավելի բարձր տարիքի կանանց շրջանում մելանոմաների զարգացման վտանգը)։
• - բնակություն` Հասարակածի և Կովկասյան երկրների լեռնային գոտիներում, ԱՄՆ-ի Արիզոնայի և Ֆլորիդայի նահանգներում և այլն (հատկապես բաց նրբերանգների մաշկով անձանց շրջանում, ճառագայթման ֆոնն այստեղ անհամեմատ ավելի բարձր է),
• - տղամարդկանց բարձր տարիքային խումբ (50-65 և ավելի տարիքային խմբում կյանքի ընթացքում կուտակված լուսաչափն անցնում է կրիտիկական զանգվածը),
• - լուսազգայունության I և II լուսատեսակի մաշկ (կաթնասպիտակավուն, հաճախ պեպեններով հարուստ, այրվածքազգայուն մաշկ, որի վրա երբեք արևայրուկ չի առաջանում, սակայն այն հեշտությամբ այրվում է, շեկ կամ շիկակարմիր մազեր, բաց շագանակագույն, երկնագույն կամ կանաչ աչքեր, սա ամենևին չի նշանակում, որ լուսազգայունության III-VI լուսատեսակի մաշկին մելանոմա չի զարգանում),
• - 50-ից ավելի տիպիկ (հատկապես խոշոր չափերի) մելանոցիտային գոյացությունների (նևուսներ) առկայություն,
• - 3 և ավելի ատիպիկ (ավելի լայն, բազմագույն, անսովոր եզրերով, բազմաքանակ) մելանոցիտային գոյացությունների (նևուսներ) առկայություն,
• - անամնեզում (հատկապես 15-20 տարեկանում) արևային բշտային այրվածքների 5 և ավելի դեպքի մասին վերհուշ (հավանականությունն աճում է 80%-ով),
• - անամնեզում մելանոմայի կամ այլ ՄՉՆ-երով (բազալ բջջային քաղցկեղ, տափակ բջջային քաղցկեղ և այլն) հիվանդացած լինելու մասին վկայություն,
• - անամնեզում այլ օրգանների (հատկապես կրծքագեղձի, վահանագեղձի և այլն) քաղցկեղով հիվանդացած լինելու մասին փաստ,
• - ընտանեկան ծանրացած անամնեզ (ծնողների, եղբայրների և քույրերի մոտ նախկինում մելանոմայի ախտորոշումը),
• - մելանոմայի նախակարապետների առկայություն (30-50% դեպքերում մելանոմաների տեղում լինում են տարբեր գունակային գոյացություններ)։

ԻՆՔՆԱԶՆՆՈՒՄ (ՄԵԼԱՆՈՄԱՅԻ ԱՐՏԱՔԻՆ ՏԵՍՔԸ)

Մելանոման տեղակայվում է հաճախ գլխի, վզի և պարանոցի շրջանում, մեջքի վերին կեսին, իրանին, ստորին վերջույթներին և այլն (կարող է տեղակայվել ամենուր)։ Խորհուրդ է տրվում պարբերաբար (յուրաքանչյուր ամիսը 1 անգամ) ինքնուրույն հետազոտել մաշկի գունակային գոյացությունները և նոր գունակային գոյացություն հայտնաբերելու կամ հին գոյացությունների փոփոխման դեպքում` անպայման դիմել մաշկաբան-ուռուցքաբանի։
Մաշկի գունակային գոյացությունների շարժընթացին կարելի է հետևել Շտոլցի (ABCD-ալգորիթմ) կամ Կիտլերի (ABCDE-ալգորիթմ) մնեմոնիկ բանաձևերի օգնությամբ`
A — ASYMMETRY (ասիմետրիա, նորմայում նևուսի 2 կեսերը համանման են, եթե գտնում եք, որ նևուսն ասիմետրիկ է` դիմեք բժշկի),
B — BORDER IRREGULARITY (սահմանների անկանոնություն, նորմալ նևուսների սահմանները հստակ են, հավասարաչափ, եթե գտնում եք, որ նրանք անհավասարաչափ են, կտրատված, ատամնավոր կամ ջնջված` անմիջապես դիմեք բժշկի),
C — COLOR DISORDERLY (գույնի անհամաչափություն, նորմալ նևուսները հաճախ միագույն են, միանրբերանգ, եթե տեսնում եք, որ նևուսը բազմագույն է` բաց և մուգ շագանակայուն, սև և այլ նրբերանգների` անհապաղ դիմեք բժշկի),
D — DIAMETER TRANSFORMATION (սովորաբար նևուսի տրամագիծը 6 մմ-ից ավելի է, եթե գտնում եք, որ այն ավելի փոքր է` առանց երկմտելու, շտապ դիմեք բժշկի),
E — EVOLUTION (էվոլյուցիա, հաշվի են առնվում տարրերի չափի, ձևի, գույնի միասնական փոփոխությունները ժամանակի միավորի ընթացքում, եթե գտնում եք, որ նրանք փոփոխվել են, դարձել են ցավոտ, խոցոտվել և կամ արյունահոսում են` անհապաղ դիմեք բժշկի)։

ՄԱՇԿԱԲԱՆԻ ԱՅՑԵԼԵԼՈՒՑ ԱՌԱՋ ԵՎ ՀԵՏՈ

Հիշե´ք, այսպես թե այնպես, մելանոմա ունենալու միտքը Ձեզ լրջագույն սթրեսի է ենթարկում և այդ վիճակում մաշկաբանին այցելելը արդյունավետ չէ (Դուք նրան կլսեք, բայց ոչինչ չեք հասկանա)։
Հանգստացեք, վերցրեք Ձեզ հետ թուղթ և գրիչ կամ որևէ էլեկտրոնային սարք ու գնացեք հանդիպման (մաշկաբանի հետ շփվեք էպիստոլյար ժանրի լավագույն ավանդույթներով)։ Գնացեք որևէ ազգականի կամ մտերիմ ընկերոջ հետ (Ձեր անհանգստությունը Ձեզ կխանգարի լիակատար պատկերացում կազմել մաշկաբանի շարադրած վարկածի վերաբերյալ, իսկ մտերիմ ընկերոջ միտքն ավելի զգոն է ու նրա մոտ ծագած հարցերը, որոնք նա կուղղի բժշկին` խիստ ադեքվատ)։
Ուշադիր լսեք և գրի առեք նրա մտքերը։ Շատ մտքեր և հորդորներ Դուք կարող եք մոռանալ և հետո միայն հիշել տանը։ Ու հարցերը նույնպես կարող են ծագել ոչ այդ պահին։ Գրեք և հարցրեք անմիջապես, ամենայն մանրամասնությամբ։ Ձեր հանդիպման ավարտին որևէ անհասկանալի բան չի մնալու, պետք է պարզաբանել յուրաքանչյուր մանրուք (կարող է Ձեզ համար անհասկանալի լինել բժշկական եզրույթները, ախտորոշումը, հիվանդության զարգացման ստադիան, բուժումը և այլն)։
Այս ամենը Ձեզ կօգնի տեղեկացված որոշում կայացնել Ձեր մաշկի չարորակ նորագոյացության ախտորոշման և բուժման մեթոդի ընտրության վերաբերյալ։
Մաշկաբանի այցելության ավարտին ամփոփեք Ձեզ համար այն ամենը, ինչը որ գտնում եք կարևոր։ Ժամանակ խնդրեք մաշկաբանից` որոշում կայացնելու համար (Դուք Ձեզ ավելի հարմարավետ կզգաք այն դեպքում, երբ բուժվելու որոշումը Դուք եք կայացնում), խնդրեք նոր հանդիպում նշանակել բժշկին և արդեն Ձեր որոշմամբ և հոգեբանորեն պատրաստ ներկայացեք բուժման (տեղեկացված ու մտածված որոշում)։

ԿԱՆԽԱՐԳԵԼԵԼԻ՞ Է ՄԵԼԱՆՈՄԱՆ

Այո´, կանխարգելելի է։ Բնական և արհեստական ԱՄՃ-ները կարևոր դեր ունեն այս խնդրում, ուստի մելանոմայի կանխարգելման նպատակով անհրաժեշտ է`

• - խուսափել արևի ուղիղ ճառագայթներից (արևային լոգանքներ) և գտնվել ստվերում (ԱՄՃ-ների ազդեցությունն ամենաուժեղն է հատկապես կեսօրին` ժամը 12-ից մինչև 16-ը, երբ Ձեր մարմնի ստվերն ավելի կարճ է, քան Ձեր հասակը),
• - խուսափել լույսի արհեստական աղբյուրներից (սոլյարիումներ, որևէ հսկման չեն ենթարկվում, շոկոլադային մաշկի մասին երազող անձինք մաշկավեներաբանի հետ խորհրդակցելուց հետո և նրա հսկողությամբ կարող են սոլյարիումներ այցելել միայն այն դեպքում, երբ նրանց մաշկի լուսազգայունությունը III-V լուսատեսակի է; չպետք է մոռանալ, որ արևային կամ լույսի արհեստական ճառագայթներից առաջացող այրվածքները ժամանակավոր անհարմարություններ չեն միայն),
• - կատարել առողջարարական միջոցառումներ (քայլք, վազք, հեծանվավազք և այլն` առավոտյան կամ երեկոյան ժամերին միայն),
• - խնամքով օծել մաշկը լայն սպեկտրի արևապաշտպան միջոցներով (թե´ UVA- և թե´ UVB-պաշտպանություն են ապահովում, SPF` 30-100; կիրառումը` ամեն օր, տնից դուրս գալուց առնվազն 15-20 րոպե առաջ, մաքիյաժից հետո, քանի որ խոնավացնող կրեմների կազմում առկա ջուրը նրանց ակտիվությունը կզրոյացնի),
• - խնամքով վերաօծել մաշկն արևապաշտպան միջոցներով (յուրաքանչյուր 2 ժամը մեկ անգամ, ինչպես նաև լողանալուց կամ քրտնելուց անմիջապես հետո),
• - կրել արևապաշտպան հագուստ (օրինակ երկարաթև ջինսե վերնաշապիկ, որի SPF-ը 1700 է, սոմբրերո տեսակի գլխարկ և այլն; մեծացնել հագուստի SPF-ը` լվացքի ժամանակ լվացքի հեղուկին համապատասխան նյութ ավելացնելով),
• - կրել արևապաշտպան ակնոց,
• - խուսափել ձյան կողմից անդրադարձվող ԱՄՃ-ներից (նույնքան վտանգավոր են, որքան արևի ուղիղ ճառագայթների ԱՄՃ-ները)։

 ԲՈՒԺԵԼԻ՞ Է ՄԵԼԱՆՈՄԱՆ

Այո´, մելանոման բուժելի է, սակայն միայն վաղաժամ ախտորոշման դեպքում (դեպի մաշկի ստորին շերտեր, հարակից ավշային հանգույցներ և ներքին օրգաններ մելանոմայի տարածման դեպքում կանխատեսումը դառնում է անբարենպաստ)։
Երբ մելանոմայի բուժումը սկսվում է մինչև ավշային հանգույցներում մետաստազների առաջացումը, ապա 5 և ավելի տարվա վերապրելիության հավանականությունը հասնում է 98%-ի (հակառակ դեպքում այն նվազում է մինչև 68%-ի, իսկ ներքին օրգանների մետաստազավորումից հետո` 18%-ի)։

 ⁽¹⁾ Խաչիկ Մ. Խաչիկյան
բ.գ.դ., պրոֆեսոր,
Մաշկաբանության և ՍՎ ԲԳԿ-ի գիտ. գծով փոխտնօրեն,
ԵՊԲՀ մաշկավեներաբանության և կոսմետոլոգիայի ամբիոնի վարիչ,
պրոֆ. Հ.Ա. Քալամքարյանի անվան ՄՄՕԱ
ասոցիացիայի նախագահ
հեռ.`+374 (91) 406151,
E-mail: [email protected]

 ⁽²⁾ Շուշանիկ Վ. կարապետյան,
Մաշկաբանության և ՍՎ ԲԳԿ-ի մաշկավեներաբան, դերմատոսկոպիստ,
ԵՊԲՀ մաշկավեներաբանության և կոսմետոլոգիայի ամբիոնի ասիստենտ,
պրոֆ. Հ.Ա. Քալամքարյանի անվան ՄՄՕԱ
ասոցիացիայի հիմնադիր անդամ
հեռ.`+ 374 (93) 494941, 
E-mail: [email protected]