Օգտակար տեղեկատվություն

Ատոպիկ դերմատիտ, ընդհանուր տեղեկատվություն, խորհուրդներ հիվանդներին

• 2018-05-27

ԱՏՈՊԻԿ ԴԵՐՄԱՏԻՏ
Խ.Մ. Խաչիկյան¹

ԲՆՈՐՈՇՈՒՄԸ

Ատոպիան (հուն. atopos` տարօրինակ, օտար, անսովոր, ԱԴ) ալերգիայի տե­սակ է, որի զարգացման մեջ առանձնահատուկ դեր ունի ժառանգական նախատրամադրվածությունը (յուրահատուկ և ոչ յուրահատուկ գրգռիչների նկատմամբ ժառանգական գերզգայունություն)։
Ատոպիան և ալերգիան հաճախ միանգամայն սխալ ձևով ներկայաց­վում են որպես հոմանիշներ, այնինչ ատոպիան (հիպոնիմ է, մասնավոր եզրույթ) օրգանիզմի IgE-հակամարմիններով միջնորդավորված իմուն պատասխան է (I տեսակի ալերգիկ ռեակցիա), այն դեպքում, երբ՝ ալերգիան (հիպերոնիմ է, ընդ­հա­նուր եզրույթ)՝ ցանկացած (I, II, III և IV) տեսակի իմուն պատասխան։
Ատոպիկ դերմատիտը (ԱԴ) բազմապատճառագիտական, բազմախ­տա­ծա­գում­նա­յին հիվանդություն է, որտեղ առաջատար մեխանիզմը T1-իմուն պատասխանի փոխակերպումն է T2-իմուն պատասխանի։
ԱԴ-ն կլինիկորեն արտահայտվում է բորբոքային բնույթի բազմաթիվ քորվող համաչափ ձևաբանական տարրերի (էքսուդատիվ և լիխենոիդ) առաջացումով, որքինացումով, ԿՆՀ-ի և ՎՆՀ-ի գործընթացի մեջ ընդգրկման (գործառու­թա­յին խախտումներ) և β-ադրեներգիկ ընկալիչների մասնակի պաշարման նշաններով, այլ օրգան-համակարգերի ատոպիկ ախտահարումով։
ԱԴ-ին բնորոշ են տարիքային առանձնահատկությունները, սեզոնայ­նու­թյու­նը (սրացումները՝ ձմռանը, ախտադադարները՝ ամռանը), խրոնիկական կրկնվող ընթացքը ևն։
Միշտ չէ, որ հնարավոր է պարզաբանել ատոպիկ դերմատիտի առաջացման պատճառը ու այն հայտնաբերելով դնել բոլոր կետերը «i»-երի վրա։ Սակայն մաշկի ճիշտ խնամքի դեպքում հիվանդի վիճակը կարելի է անհամեմատ բարելավել, շատ դեպքերում անգամ առանց դեղամիջոցների կիրառման։
Շատ կարևորում ենք հատկապես լողանալու, խոնավացնող միջոցի ընտրության և մի շարք այլ խնդիրների հետ կապված մոտեցումները։

Ատոպիկ դերմատիտի առաջին տարիքային շրջանի առանձնահատկությունները

ԱԴ-ի առաջին տարիքային (վաղ մանկական, էքսուդատիվ, էկզեմային) շրջանը (2 ամսականից մինչև 2 տարեկան հասակը) բնորոշվում է էքսուդատիվ գործընթացների (բշտիկներ, շճա­յին պարունակությամբ «էկզեմային ջրհորներ», ցողի կաթիլներ, էրիթեմային-թեփային և կեղևային տարրեր) գերակշռումով և սուր (ենթասուր) ընթացքով։
Առավելապես ախտահարվում են դեմքի մաշկը (հատ­կա­պես պերիօրիֆիցիալ և պերիօրբիտալ հատվածներում), ճակատը (ԳՄՄ-ին անցում կատարելու հատվածում), կոպերը, այտերը, շրթունքները և այլն։
Այս շրջանում կարևորվում է հատկապես սննդային սադրիչների դերը (շնչառական սադրիչների հանդեպ գերզգայունությունն արտահայտված չէ)։

Ատոպիկ դերմատիտի երկրորդ տարիքային շրջանի առանձնահատկությունները

ԱԴ-ի երկրորդ տարիքային (մանկական, պրոլիֆերատիվ) շրջանը (2-ից մինչև 13 տարեկան հասակը) բնորոշվում է պրոլիֆերատիվ գործընթացների (կանգային էրիթեմա, լիխենոիդ հանգույցիկներ, ներսփռանք, որքինացում, էքսկորիացիաներ, ճա­քեր· չոր, ճաքճքած շրթունքներ, ուտիճ, ատոպիկ խեյլիտ, angulus infectiosus, perleche և այլն) գերակշռումով, խրոնիկական (ենթասուր, թառամ) կրկնվող (ընթանում է հարաբե­րա­կան ախտադադարներով և ինքնաբուխ կարող է ապաճել 3-5 տարեկանում) ընթացքով, վե­գետատիվ դիստոնիայով և այլն։
Առավելապես ախտահարվում են վերջույթների տարածիչ մա­կե­րես­նե­րը և իրանը (եթե այդուամենայնիվ դեմքի մաշկն ախտահարված է, ապա այն կրում է հասարակ որքինի հատկանիշներ)։ Տարրերի ապաճման տեղում (ինքնաբուխ կարող է ապաճել հատ­կա­պես 3-5 տարեկանում) մնում են գերգունակային և թերգունակային թեփոտ­վող բծեր։
Այս շրջանում առանձնանում է շնչառական սադրիչների դերը (ալի­մենտար գերզգայունությունը տարիքի հետ մարում է)։

Ատոպիկ դերմատիտի երրորդ տարիքային շրջանի առանձնահատկությունները

ԱԴ-ի երրորդ տարիքային (մեծահասակ, 13 տարեկանից բարձր հա­սա­կը) շրջանը բնորոշվում է նրանով, որ էքսուդատիվ համախտանիշն էլ ավելի է թուլանում, իսկ լի­խենոիդ համախտանիշն ուժգնանում է (էրիթեմա՝ կապտավուն նրբերանգ­ներով, հանգուցիկային ներսփռանք, որքինացում, օջախները՝ համաչափ, ոչ հստակ, անկանոն կամ բազմանկյուն եզրագծերով, երբեմն՝ ատոպիկ էրիթ­րոդերմիա)։
Հիվանդության ընթացքը (ինչպես և երկրորդ ձևի դեպքում) լինում է խրոնիկական կրկնվող (ընթանում է հարաբե­րա­կան ախտադադարներով և ինքնաբուխ կարող է ապաճել ոչ միայն 3-5, այլ նաև 40 տարեկան հասակում)։
Սիրված տեղակայումը՝ վերջույթների ծալիչ մակերեսներն են (ծնկա­յին, արմնկային, սրունք-թաթային և ծղիկ-դաստակային հոդերի շրջանում), շեքի և հետույքի մաշկը։
Այս շրջանում որևէ ալերգենի դեր չի առանձնանում։

ԽՈՐՀՈՒՐԴՆԵՐ ՀԻՎԱՆԴՆԵՐԻՆ

Կատարեք ստորշարադրյալ խորհուրդները և օգնեք այդպիսով Ձեր մաշկաբանին` հասնելու առավել արդյունավետության։

Ծանոթացե´ք ատոպիկ դերմատիտի մասին տեղեկատվությանը

• - Ծանոթացե´ք ԱԴ-ի մասին տեղեկատվությանը։ Այն Ձեզ կօգնի ճիշտ կենսաձև վարել, տեղեկացված որոշումներ կայացնել բուժման հաջորդական կուրսերի վերաբերյալ, խուսափել հիվանդության սրացումներից և այլն։

 Պահպանե´ք հանգստություն

• - Աշխատեք հանգիստ լինել, չլարվել ու չհուզվել։ Այո´, երբ Դուք ուսումնասիրում եք Ձեր հիվանդությունը, հասկանում եք, որ նրա մասին միտքն անգամ սթրեսածին է, և որ դժվար է ապրել ատոպիկ դերմատիտի հետ համատեղ։ Բայց անհրաժեշտ է ապրել ու չմոռանալ, որ սթրեսը սրացնելու է գործընթացը։
• - Այսպիսով, պետք է խուսափել սթրեսից ու գտնել անհատական միջոցներ ու մեթոդներ` առավել արդյունավետ ձևով այն հաղթահարելու նպատակով։ Վերջապես, եթե դուք ընկճված եք` անպայման դիմե´ք մաշկաբանի և հոգեբանի։ Նրանց համատեղ խորհրդատվությունը կարող է խիստ օգտակար լինել։
• - Խուսափե´ք սթրեսներից, վերահսկեք Ձեր հոգեհուզական վիճակը, պահպանեք քնի և հանգստի հիգիենան։

 Խորհուրդներ խոնավացնող միջոցի ընտրության վերաբերյալ

• - խոնավացնող միջոց ընտրելիս հարցրեք Ձեր մաշկաբանին դեղաձևերի (լոսիոն, գել, կրեմ, լիպոկրեմ, քսուք և այլն) տարբերությունները և համոզվեք, որ մեծ մասամբ լավագույն արդյունք են ապահովում կրեմը և քսուքը,
• - հակացուցումների բացակայության դեպքում կանգ առեք վազելինի վրա (էժան է, չի պարունակում արոմատիզատորներ և այլն),
• - առաջնորդվեք «փորձի և սխալի» սկզբունքով (ո՞րն է ամենալավ ազդել Ձեր երեխայի մոտ նախկինում, նա էլ կիրառեք)։

 Դիսկոմֆորտը մեղմելու խորհուրդներ

• - խոնավացնող միջոցը կիրառում են ոչ պակաս, քան օրական 2 անգամ (կանխարգելում է մաշկի չորացումը և ճաքճքումը, նվազեցնում ակտիվ դեղամիջոցի կիրառման անհրաժեշտությունը),
• - եթե ատոպիկ դերմատիտի ընթացքը ծանր է (ախտահարված է մեծ մակերես, ընթանում է այտուցով, ճաքերով, արյունահոսելիությամբ և անզուսպ քորով), ապա խորհրդակցեք Ձեր մաշկավեներաբանի հետ «խոնավ պարուրումներ» (мокрые обертывания, wet wrap therapy) կիրառելու վերաբերյալ,
• - կտրեք երեխայի մատների եղունգները կարճ և հարթ (տաշեք), որպեսզի նա եղունգներով չքորի ու չբարդացնի հիվանդության կլինիկական ընթացքը,
• - քնելուց առաջ երեխայի ձեռքերին հագցրեք բամբակյա ձեռնոցներ, որպեսզի կանխեք գիշերը քորելու հետևանքները,
  - կարգավորեք սենյակի ջերմաստիճանը (մի´ թողեք, որ այն շատ բարձրանա) և խոնավությունը (մի´ թողեք, որ այն շատ չորանա), որպեսզի երեխան շատ չշոգի կամ չքրտնի (սա քորի և ճաքերի առաջացման ամենահաճախադեպ սադրիչն է։
• Հագուստի մաքրման խորհուրդներ
• - Կիրառեք զգայուն մաշկի համար նախատեսված լվացքի միջոցներ, քանի որ մնացած միջոցները կարող են գրգռել մաշկը,
• - մի´ գերազանցեք լվացքի համար նախատեսված միջոցի քանակը,
• - կիրառե´ք բավարար քանակով հեղուկ` ադեքվատ ողողման (պարզաջրման) նպատակով,
• - մինչև հագցնելը լվացեք Ձեր երեխայի նոր գնված հագուստը, դա կնպաստի գործարանային մնացորդային քիմիական նյութերի (ներկերի և այլն) հեռացմանը,
• - հանեք հագուստին ամրացված պիտակները, դրանք կարող են շարունակաբար գրգռել մաշկը։

 Խորհուրդներ լողանալու վերաբերյալ

• - Անհրաժեշտ է լողանալ (հատկապես երեխան) գոլից մի փոքր դեպի տաք, բայց ոչ երբեք տաք կամ առավել ևս շատ տաք ջրով (սրացման հիմնական սադրիչներից է),
• - պետք է լողանալ ոչ ավելի, քան 5-10 րոպե,
• - մի´ կիրառեք հատկապես փրփրացնող ազդեցության (միայն խիստ անհրաժեշտության դեպքում) լվացող միջոցներ,
• - կիրառե´ք մանկական օճառներ, որոնք չեն պարունակում արոմատիկ նյութեր, ունեն խոնավացնող ազդեցություն և այլն, 
• - լողանալուց հետո նրբորեն, հանգամանալից, բայց ոչ կոպտորեն չորացրեք երեխայի մաշկը փափուկ սրբիչով այնպես, որ այն չորանա, չլինի թաց, սակայն մնա խոնավ,
• - եթե արտաքին միջոցներ է նշանակել բժիշկը, ապա անմիջապես քսեք այն մաշկին, որից հետո՝ դեղամիջոցի վրայից քսեք խոնավացնող միջոց ոչ միայն ախտահարված տեղամասերին, այլևս առողջ հատվածներին։

 Խորհուրդներ նոսրացված քլորային լոգանքների վերաբերյալ

• - եթե գործընթացը բարդանում է երկրորդային վարակով (անգամ եթե չի էլ բարդացել, հիվանդների 90%-ի շրջանում հայտնաբերվում է Staphylococcus aureus, այն դեպքում, երբ առողջ մարդկանց շրջանում` միայն 5%-ի մոտ), ապա անհրաժեշտ է կիրառել քլորային լոգանքներ (bleach bath, отбеливающие ванны, sodium hydrochlorite, bleach, liquid chlorin bleach),
• - իրականացրե´ք քլորային լոգանքներ շաբաթական 2-3 անգամ (օժտված են հակամանրէային, մասնավորապես հակաստաֆիլոկոկային ազդեցությամբ),
• - քլորային լուծույթի խտությունը լոգարանում պիտի կազմի 0,005% (օգտվե´ք չափաբաժակից (measuring cup, мерная чашка), քանի որ լոգարանում չափից ավելի նյութ լցնելու դեպքում Դուք լրացուցիչ կգրգռեք երեխայի մաշկը, իսկ պակասի դեպքում բուժագործությունը պարզապես արդյունավետ չի լինի),
• - շուկայում առկա 6%-ոց սպիտակեցնող հեղուկների դեպքում ամբողջ լոգարանին (200 լիտր) ավելացրեք 100 մլ (համարյա կես բաժակ), կես լոգարանին (100 լիտր)` 50 մլ (համարյա քառորդ բաժակ), մանկական լոգարանին (4 լիտր)` 1 թեյի գդալ (4-5 մլ) լուծույթ,
• - շուկայում առկա 2,2%-ոց սպիտակեցնող հեղուկների դեպքում յուրաքանչյուր լիտր ջրին ավելացրեք 2 մլ հեղուկ,
• - սպասեք, որ հեղուկը հավասարաչափ բաշխվի ամբողջ լոգարանում,
• - ինչպես ոչ քլորային, այնպես էլ քլորային լոգանքների տևողությունը 5-10 րոպե է, որից հետո լողացրեք (պարզաջրեք) երեխային մաքուր ոչ տաք ջրով,
• - ինչպես ոչ քլորային, այնպես էլ քլորային լոգանքներից հետո նրբորեն (ոչ կոպտորեն) չորացրեք երեխայի մաշկը սրբիչով այնպես, որ այն չորանա և մնա խոնավ,
• - անմիջապես օծեք մաշկի ախտահարված մասը արդեն իսկ նշանակված դեղամիջոցներով (կորտիկոստերոիդային քսուքներ, կալիցինևրինի ինհիբիտորների կրեմներ և քսուքներ և այլն),
• - մաշկի ախտահարված մասը արտաքին դեղամիջոցներով օծելուց հետո, վրայից մաշկն օծեք խոնավացնող միջոցներով (էմոլիենտներ),
• - շարունակեք օծել մաշկի խոնավացնող միջոցներով նաև առողջ հատվածներում։

  ⁽¹⁾ Խաչիկ. Մ. Խաչիկյան
բ.գ.դ., պրոֆեսոր,
Մաշկաբանության և ՍՎ ԲԳԿ-ի գիտ. գծով փոխտնօրեն,
ԵՊԲՀ մաշկավեներաբանության և կոսմետոլոգիայի ամբիոնի վարիչ,
պրոֆ. Հ.Ա. Քալամքարյանի անվան ՄՄՕԱ ասոցիացիայի նախագահ,
հեռ.`+374 (91) 406151, 
E-mail: [email protected]